Veelgestelde vragen
Actuele examenprogramma’s dragen bij aan een goede doorstroom naar het vervolgonderwijs en tussen schoolsoorten en leerwegen. Ook bereiden ze leerlingen beter voor op hun plek in de maatschappij. In opdracht van het ministerie van OCW en samen met het onderwijsveld gaat SLO daarom met de actualisatie aan de slag. In de startnotitie staat uitgebreid beschreven waarom de examenprogramma’s maatschappijleer precies worden geactualiseerd.
Een vakvernieuwingscommissie, bestaande uit leraren, vakexperts en curriculumexperts, werkt onder begeleiding van een procesregisseur aan de actualisatie van de examenprogramma’s. Bekijk welke leraren en experts in de vakvernieuwingscommissie maatschappijleer zitten. Naast elke vakvernieuwingscommissie is een advieskring ingericht. De advieskring geeft feedback op de concepttussenproducten. Bekijk de leden van de advieskring.
De advieskring geeft feedback en reflecteert op de tussenproducten. De advieskring bestaat uit:
Daarnaast raadplegen de vakvernieuwingscommissies experts op persoonlijke titel. Per vak zijn een aantal experts hier vooraf voor gevraagd en gedurende het vernieuwingstraject kunnen de commissies aanvullend ook andere experts bevragen. Bekijk wie er in de advieskring zitten.
In de werkopdracht van het ministerie van OCW staan de inhoudelijke uitgangspunten en kwaliteitscriteria beschreven. SLO heeft deze werkopdracht vertaald in concrete werkinstructies en een startnotitie, waarin onder andere een probleemanalyse en relevante ontwikkelingen staan beschreven. De vakvernieuwingscommissie werkt op basis van deze documenten en in samenwerking met de advieskring aan de volgende tussenproducten:
Na oplevering van de conceptexamenprogramma’s worden de programma's met het veld beproefd en op basis van de inzichten daaruit worden waar nodig bijgesteld.
In de bovenbouw van het voortgezet onderwijs zijn digitale geletterdheid en burgerschap geen bestaande vakken. Daarom worden burgerschap en digitale geletterdheid in eerste instantie ondergebracht bij de verschillende vakgebieden. De vakvernieuwingscommissie heeft hier gerichte werkinstructies voor gekregen, zodat het totaal dekkend is voor de inhouden van deze nieuwe leergebieden. Zij maken daarbij onder andere gebruik van de Startnotitie digitale geletterdheid en de Startnotitie burgerschap.
De vakvernieuwingscommissie werkt samen met een advieskring, die onder andere bestaat uit vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante netwerken passend bij het betreffende vak. Daarnaast kunnen vakexperts op persoonlijke titel worden geraadpleegd. Uiteraard worden ook leerlingen betrokken bij het actualisatieproces. SLO organiseert samen met het LAKS leerlingpanels, waarbij leerlingen reflecteren op de (tussentijdse) plannen en producten van de vakvernieuwingscommissies.
Vakverenigingen hebben een actieve rol bij de actualisatie van examenprogramma’s. De vakvereniging heeft een belangrijke bijdrage geleverd bij de werving en selectie van leden van de vakvernieuwingscommissies, als onderdeel van de advieskring en later bij de toetsing van de conceptexamenprogramma’s. Omdat er een groot beroep wordt gedaan op de inzet van vakverenigingen stelt het ministerie van OCW een subsidie beschikbaar om dit te kunnen organiseren.
Om de kwaliteit van de tussenproducten en het proces te waarborgen is een intern systeem van kwaliteitszorg ingericht. Dit systeem bestaat uit:
Burgerschap is breder dan het vak maatschappijleer. Het is een opdracht aan de school en er zijn aspecten van burgerschap die ook of juist in andere vakken een plek moeten krijgen, zoals bij Nederlands. Maatschappijleer zal in de bovenbouw van het vo, ook vanwege haar positie in het gemeenschappelijk deel, een centrale rol innemen bij de vervulling van de burgerschapsopdracht. Maatschappijleer wordt nu al door velen als een burgerschapsvormend vak bij uitstek gezien en dat zal in het nieuwe programma nog sterker naar voren komen.
Eind 2022 is een team van leraren, vak- en curriculumexperts gestart om kerndoelen voor burgerschap te ontwikkelen. De vakvernieuwingscommissie maatschappijleer en het team kerndoelen burgerschap bespreken de tussenproducten en wisselen kennis en ervaringen op inhoud uit. Het doel is om samenhang te creëren wat betreft kennis, vaardigheden en houding voor burgerschap, zodat er een doorlopende leerlijn is van primair naar bovenbouw voortgezet onderwijs.
Om zicht te krijgen op de hoeveelheid ruimte die beschikbaar is voor alle vakken in de bovenbouw is het kader ontwerpruimte ontwikkeld. Voor maatschappijleer geeft dit kader een toename in ontwerpruimte weer; van vier naar zeven procent voor vmbo en havo, en van vier naar vijf procent voor vwo. Dat betekent dus meer ruimte voor de uitwerking van inhouden van het vak. De reden hiervoor is dat met name de nieuwe inhouden op het gebied van burgerschap en (in mindere mate) digitale geletterdheid in het curriculum van de bovenbouw bij maatschappijleer ondergebracht worden. Scholen bepalen overigens zelf hoeveel lessen voor een vak op het rooster komen te staan.
Op dit moment kent maatschappijleer alleen een schoolexamen. De vakvernieuwingscommissie geeft advies of maatschappijleer een centraal examen moet krijgen en wat de voor- en nadelen daarvan zouden zijn. Het ministerie van OCW neemt het uiteindelijke besluit hierover.
SLO is actief betrokken bij de expertgroep die nieuwe kwalificatie-eisen burgerschap voor het mbo opstelt. Bij de ontwikkeling van deze kwalificatie-eisen is er expliciet aandacht voor de burgerschapsinhoudelijke ontwikkelingen bij examenprogramma’s en vooral maatschappijleer.